Konsument przed sądem cywilnym

Pojęcie „konsument” jest zdefiniowane w Kodeksie cywilnym. Konsumentem jest osoba fizyczna, która dokonuje z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Należy więc zauważyć, że osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą musi każdorazowo decydować, czy zawiera umowę jako konsument, czy jako profesjonalista.

Jednocześnie należy zauważyć, że o ile sama świadomość istnienia kategorii konsumenta w prawie niewiele daje, o tyle świadomość taka połączona ze znajomością własnych uprawnień, może być naprawdę korzystna. Same prawa konsumenckie zostały wymienione głównie w Kodeksie cywilnym, w ustawie z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta oraz w ustawie z dnia 11 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. Do podstawowych uprawnień konsumenta zalicza się: obowiązek poinformowania konsumenta przez przedsiębiorcę o wszystkich kosztach transakcji, prawo odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub umowy zawartej na odległość, prawo do skorzystania z gwarancji niezależnie od uprawnień z rękojmi, prawo uzyskania zwrotu kosztów dostawy towaru (do wartości najtańszego sposobu transportu), prawo odstąpienia od umowy na treści cyfrowe do czasu pobrania treści z serwera.

Możliwość odstąpienia od umowy

Spośród wymienionych uprawnień należy zwrócić szczególną uwagę na możliwość odstąpienia przez konsumenta od umowy zawieranej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, co dotyczy przede wszystkim zakupów internetowych. Co istotne, z uprawnienia tego można skorzystać w terminie 14 dni bez podania jakiejkolwiek przyczyny. Jednocześnie sama wskazana długość terminu jest długością minimalną, co oznacza, że przedsiębiorca może przewidywać dłuższy okres na odstąpienie. Z drugiej strony należy jednak pamiętać, że prawo od odstąpienia nie jest absolutne, gdyż nie dotyczy produktów zindywidualizowanych. Jednocześnie nie można mylić konsumenckiego prawa odstąpienia z prawem zwrotu towaru zakupionego w sklepie stacjonarnym, gdyż to drugie wiąże się tylko i wyłącznie z dobrą wolą sprzedawcy (prawo zwrotu nie zostało ustawowo uregulowane).

Kredyt konsumencki

Konsumentom poświęcona jest także szczególna regulacja dotyczącą sposobu „kredytowego” finansowania zobowiązań – ustawa z dnia 11 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. Kredytem konsumenckim jest pożyczka do kwoty 255.550,00 zł (albo równowartości tej kwoty wyrażone w walucie obcej). Co istotne z zakresu zastosowania ustawy wyłączone są kredyty hipoteczne. Bardzo ważną korzyścią wynikającą z możliwości skorzystania z kredytu konsumenckiego jest określona prawem górna granica pozaodsetkowych kosztów kredytu (tak zwane: maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytu). Przekroczenie tej granicy przez przedsiębiorcę nie będzie wywoływało skutków wobec konsumenta w tym sensie, że w takim przypadku od konsumenta będą należały się koszty do górnej określonej prawem granicy. Rzecz jasna nie można tracić z pola widzenia faktu, że aktualnie prawo reguluje również maksymalną wysokość odsetkowych kosztów kredytu.

Ochrona konsumenta

Istotne gwarancje ochrony konsumenta wynikają także z występującej w prawie kategorii klauzul niedozwolonych (klauzul abuzywnych), które zostały wymienione niewyczerpująco w Kodeksie cywilnym (art.385 k.c.), oraz z których stale rosnącym katalogiem można zapoznać się dzięki rejestrowi dostępnemu z poziomu strony Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Umiejscowienie jednej z takich klauzul w umowie skutkuje przyjęciem przez sąd cywilny z urzędu braku związania takim zapisem konsumenta.

Regulację chroniącą konsumenta zwiera także instytucja przedawnienia. Od lipca 2018 r. sąd cywilny bada bowiem z urzędu przedawnienie roszczeń zgłaszanych wobec konsumentów. Niemniej, od tego został przewidziany swoisty wyjątek, w ramach którego sąd może w szczególnych przypadkach zasądzić także roszczenie przedawnione.

Gwarancja i rękojmia

Każdy konsument powinien mieć również świadomość w zakresie skorzystania z uprawnień z tytułu rękojmi oraz gwarancji. Dokonując reklamacji z tytułu rękojmi konsument bazuje na regulacji Kodeksu cywilnego, który jasno określa działanie tej instytucji. Wówczas konsument zgłasza ujawnione w ciągu dwóch lat wady fizyczne i prawne bezpośrednio do sprzedawcy. W ramach rękojmi można oczekiwać wymiany towaru, naprawy towaru, obniżenia ceny, lub od umowy można odstąpić (wybór należy do konsumenta, przy czym w określonych sytuacjach przedsiębiorca może nie wyrazić zgody na przyjęty sposób załatwienia reklamacji). W przypadku reklamacji z tytułu gwarancji o kształcie uprawnień i samym przebiegu procedury decyduje podmiot udzielający gwarancji. Oznacza to, że gwarant samodzielnie określa zarówno okres gwarancji, jak i uprawnienia z gwarancji wynikające („konsument przyjmuje, to co otrzymuje od sprzedawcy”).

W kwestiach proceduralnych należy zauważyć, że choć generalnie konsument uiszcza takie same opłaty, jak każdy inny powód, to istnieją pewne kategorie spraw, gdzie konsumenci są uprzywilejowani. Dotyczy to choćby powództwa z tytułu czynności bankowych, dla którego opłata maksymalna konsumenta wynosi 1.000,00 zł. Podobnie doszło do określenia maksymalnej opłaty obciążającej konsumenta wnoszącego zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, która wynosi 750,00 zł.

Pewien ukłon w stronę konsumenta stanowi także regulacja właściwości miejscowej sądu. W przypadku pozwów kierowanych przeciwko konsumentom nie można bowiem skorzystać z właściwości przemiennej i należy wytaczać powództwa do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania osoby fizycznej. Wykluczenie to nie działa jednak w drugą stronę, gdyż konsument w każdym przypadku (rzecz jasna przewidzianym prawem) może skorzystać z właściwości przemiennej. Nadto należy zauważyć, że konsumenci w postępowaniu cywilnym mogą liczyć na pomoc prokuratora, organizacji pozarządowych oraz powiatowych rzeczników konsumentów. Niemniej nie można tracić z pola widzenia, że konsumenci mogą przede wszystkim korzystać z usług profesjonalnych pełnomocników.

Podsumowując można wyrazić zapatrywanie, że aktualnie sytuacja konsumentów w polskim prawie została ukształtowana w sposób adekwatny do oczekiwań. Każda osoba fizyczna, która występuje w tejże roli, może bowiem liczyć zarówno na pewne ustępstwa w ogólnych regulacjach prawa materialnego, jak i w toku samej procedury cywilnej.

 

Wykład III – „Konsument przed sądem cywilnym” z dnia 23.03.2022 r.
Nocny Kurs Prawa, I edycja
Prowadzący: dr Anna Supranowicz, adwokat; dr Anna Tęcza-Paciorek, sędzia
Moderator: dr Marcin Rudnicki, radca prawny

 

Projekt „Nocny kurs prawa” jest realizowany przez Wyższą Szkołę Prawa z siedzibą we Wrocławiu i dofinansowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach programu „Społeczna odpowiedzialność nauki”.